ipbbkz@gmail.com
+ 7 (727) 394 75 62
HomeAP 22787867 (жетекшісі Кумарбаева М.)

AP 22787867 (жетекшісі Кумарбаева М.)

Жоба туралы қысқаша ақпарат

(2024-2026 ж.ж.)

 Жобаның атауы: ЖТН AP22787867  «Бидайдың Pyrenophora tritici-repentis популяциясындағы сыртқы хинон ингибиторымен Qol стробулирин фунгицидтеріне төзімді изоляттарды идентификациялау және молекулярлық скринингі».

Өзектілігі. Pyrenophora tritict-repentis (Ptr) қоздырғышы болып табылатын бидайдың сары дақ ауруы бүкіл әлемде де, Қазақстанда да бидайдың жапырақ аурулары арасында ең агрессивті болып табылады. Аурудың дамуы үшін қолайлы жағдай кезіңде егіннің жоғалуы 50-65% жетеді. Соңғы жылдары бидайдың сары дақтарының маңыздылығының артуы тікелей себу (no-till) мен монокультураның үйлесімі кезінде бидай алқаптарының ұлғаюына байланысты; ауруға төзімді бидай сорттарының болмауы және жаңа PTR нәсілдерінің пайда болуы; тиімсіз фунгицидтерді қолдану арқылы патогеннің үлкен аумақтарға географиялық таралуын қамтамасыз етті. Жағдайда, фунгицидтерді қолдану егін шығынын азайтуға көмектесетін маңызды құралдардың біріне айналды. Сыртқы хинон ингибиторы Qol бар стробилуринді фунгицидтер сары даққа қарсы кеңінен қолданылады, бірақ ең агрессивті PTR изоляттарының фунгицидтерге сезімталдығы туралы хабарлаған зерттеулер жеткіліксіз. Қазақстанда PTR изоляттарының фунгицидтерге сезімталдығын зерттеуге бағытталған зерттеулер бұрын жүргізілмеген. Жапырақ дақтарына қарсы стробулирин фунгицидтерін кеңінен қолдану оның механизмін зерттеуді қажет етеді, яғни. стробулирин фунгицидтеріне төзімділік сипатын түсіну қажет. Осыған байланысты бидайдың Pyrenophora tritici-repentis популяциясындағы стробулирин фунгицидтеріне сезімтал емес Qol изоляттарын молекулалық скрининг және анықтау өзекті мәселе болып табылады.

Жобаның мақсаты: Бидайдың Pyrenophora tritici-repentis популяциясындағы сыртқы хинон ингибиторымен Qol стробулирин фунгицидтеріне төзімді изоляттарды идентификациялау және молекулярлық скринингі.

Күтілетін нәтижелер:

  1. Алматы, Қостанай, Ақмола облыстарында бидайдың сары дақ қоздырғышын анықтау. Сары дақ қоздырғышы P. tritici-repentis моноконидиальды изоляттарының коллекциясын құру.
  2. Pyrenophora tritici-repentis моноконидиальды изоляттарын CHS-1 хитин синтаза гендерінің, ішкі транскрипцияланған спасер ITS, ToxA және ToxB токсин түзу гендерінің молекулалық скринингің жүргізу.
  3. Сары даққа төзімділіктің Tsn1 және Tsc2 гендерінің болуына байланысты бидай генотиптерінің төзімділігіне Qol сыртқы хинон ингибиторы бар фунгицидтердің әсерін зерттеу.

Жобаның ғылыми жетекшісі: PhD, ӨББИ аға ғылыми қызметкері – Кумарбаева Мадина Талгаровна.

 Зерттеу тобының мүшелері:

  1. Кеишилов Ж.С. – Ғылыми қызметкер.
  2. Харіпжанова Айдана – PhD, кіші ғылыми қызметкер.
  3. Болатбекова А.А. – PhD докторант, кіші ғылыми қызметкер.
  4. Жанузак Д. – кіші ғылыми қызметкер.
  5. Бахытулы К. – кіші ғылыми қызметкер. 

2018-2023 жылдардағы жоба орындаушыларының жарияланымдары мен патенттерінің тізімі:  

  1. Kumarbayeva M., Kokhmetova A., Kovalenko N., Atishova M., Keishilov Zh., Aitymbetova K. Characterization of Pyrenophora tritici-repentis (tan spot of wheat) Races in Kazakhstan // Phytopathologia Mediterranea. –  – Vol. 6. – P. 243-257. IF – 2.08. WOS Q2. Scopus: percentile 65.
  2. Kokhmetova A., Rathan N.D., Sehgal D., Malysheva A., Kumarbayeva M., Atishova M., Bolatbekova A., Krishnappa G., Gultyaeva E., Kokhmetova A., Keishilov Zh., Bakhytuly K. QTL mapping for seedling and adult plant resistance to stripe and leaf rust in two winter wheat populations // Frontiers in Genetics. – 2023. – Vol. 14. DOI: 10.3389/fgene.2023.1265859. IF – 3.7. WOS Q2. Scopus: percentile 53.
  3. Malysheva A., Kokhmetova A., Urazaliev R., Kumarbayeva M., Keishilov Z., Nurzhuma M., Bolatbekova A., Kokhmetova A. Phenotyping and Identification of Molecular Markers Associated with Leaf Rust Resistance in the Wheat Germplasm from Kazakhstan, CIMMYT and ICARDA // Plants. – 2023. – Vol. 12(15). – P. 2786. DOI: 10.3390/plants12152786. IF – 4.5. WOS Scopus: percentile 83.
  4. Kokhmetova A.M, Rsaliyev S., Atishova M.M, Kumarbayeva M.T, Malysheva A., Keishilov Z., Zhanuzak D., Bolatbekova A. Evaluation of wheat germplasm forresistanceto leaf rust (Puccinia triticina) and identificationofthe sources of Lr resistance genes using molecular markers // Plants. – 2021. – Vol. 10(7). – P. 1484. DOI: 10.3390/plants10071484. IF – 3.935. WOS Scopus: percentile 56.
  5. Kokhmetova A., Kumarbayeva M., Atishova M. Identification of high-yielding wheat genotypes resistant to Pyrenophora tritici-repentis (tan spot) // Euphytica. – 2021. – Vol. 217. – P. 97. DOI:10.1007/s10681-021-02822-y IF 1.84.WOS Q2. Scopus: percentile 74.
  6. Kokhmetova A.M, Rsaliyev A., Malysheva A.A, Atishova M., Kumarbayeva M.T, Keishilov Z. Identification of StripeRust Resistance Genes inCommon WheatCultivars and BreedingLines from Kazakhstan // Plants. – 2021. – Vol. 10(11). – P. 2303. DOI: 3390/plants10112303 IF –3.935. WOS Q1. Scopus: percentile 56.
  7. Kokhmetova A., Sehgal D., Ali S., Atishova M., Kumatbayeva M., Leonova I., Dreisigacker S. Genome-wide association study of tan spot resistance in a hexaploid wheat collection from Kazakhstan // Frontiers in Genetics. – 2021. – Vol. 11. – P. 581214. IF – 4.7. WOS Q2. Scopus: percentile 53.
  8. Kumarbayeva M.T., Kovalenko N.M., Kremneva O.Yu., Atishova M.N., Keishilov Zh.S., Malysheva A.A., Zhanuzak D.K., Bolatbekova A.A., Kokhmetova A.M. Identification of Wheat Samples for Resistance to Toxins of Pyrenophora Tritici-Repentis (Ptr) // International Journal of Biology and Chemistry. – 2022. – Vol. 15(1). – P. 64-72. DOI: 10.26577/ijbch.2022.v15.i1.07. IF – 0.3. WOS Q4.
  9. Malysheva A.A., Kokhmetova A.M., Kumarbayeva M.T., Zhanuzak D.K., Bolatbekova A.A., Keishilov Zh.S., Gultyaeva E.I., Kokhmetova A.M., Tsygankov V., Dutbayev Y.B., Dubekova S.B. Identification of Carriers of Puccinia Striiformis Resistance Genes in the Population of Recombinant Inbred Wheat Lines // International Journal of Biology and Chemistry. – – Vol. 15(1). – P. 4-10. DOI: 10.26577/ijbch.2022.v15.i1.01. IF – 0.3. WOS Q4.
  10. Kokhmetova A., Kovalenko N.V., Kumarbayeva M. Pyrenophora tritici-repentis population structure in the Republic of Kazakhstan and identification of wheat germplasm resistant to tan spot // Вавиловский журнал генетики и селекции. – 2020. – Vol. 24. – P. 722-729. IF – 0.9. WOS Q3. Scopus: percentile 38.
  11. 6Kokhmetova A., Atishova M., Kumarbayeva M., Leonova I. Phytopathological screening and molecular marker analysis of wheat germplasm from Kazakhstan and CIMMYT for resistance to tan spot // Вавиловский журнал генетики и селекции. – 2019. – Vol. 23(7). – P. 879-886. DOI:10.18699/VJ19.562. IF – 0.9. WOS Q4. Scopus: percentile 31.
  12. Кохметова А.М., Кейшилов Ж.С., Ғалымбек Қ., Кумарбаева М.Т. Қазақстанда өсірілетін бидай сорттарының пиренофороз Pyrenophora tritici-repentis ауруына төзімділігіне фитопатологиялық скрининг жүргізу // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2019. – №2. – С.213-218.
  13. Кумарбаева М.Т., Кохметова А.М., Ғалымбек К., Кейшилов Ж.С., Рсалиев А.С. Генетико-селекционное и фитопатологическое изучение устойчивости к пиренофорозу образцов пшеницы. Вестник Науки Казахского Агротехнического Университета. №3(102) 2019. С. 47-57.
  14. Кохметова. А.М., Кеишилов. Ж.С., Ғалымбек. Қ., Кумарбаева М.Т. Қазақстанда өсірілетін бидай сорттарының пиренофороз Pyrenophora tritici-repentis ауруына төзімділігіне фитопатологиялық скрининг жүргізу // Ізденістер, нəтижелер – Исследования, результаты – 2019. № 2 (82). — С.213-218.
  15. Кейшилов Ж.С., Кохметова А.М., Маденова А.К., Кумарбаева М.Т., Жигитбекова А.Д. Күздік бидай коллекциясының пиренофорозға (Pyrenophora tritici-repentis) төзімділігін бағалау // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2020. – №2. –Б.128-135.
  16. Кумарбаева М.Т. Кохметова А.М., Рсалиев А.С. Фитопатологический скрининг на устойчивость к пиренофорозу и оценка хозяйственно-ценных признаков образцов озимой мягкой пшеницы // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2020. – №2. –С.247-252.
  17. Kumarbaeva M.T., Kokhmetova A.M., Keishilov Zh.S., Chudinov V., Zhanuzak D.K. 2022. Disease monitoring to determine the level of spread and development of the pathogen pyrenophora tritici-repentis in Kazakhstan // Herald of science of S. Seifullin KazATU. 1(112): 906. DOI:10.51452/kazatu.2022.1(112).906
  18. Keishilov Zh.S., Kokhmetova A.M., Kumarbaeva M.T., Bolatbekova A.A., Malysheva A.A., Kokhmetova A.M. 2022. Monitoring of leaf rust (puccinia recondita) of spring wheat in northern Kazakhstan 2019-2021 // Herald of science of S. Seifullin KazATU. 1(112): 930. DOI: 10.51452/kazatu.2022.1(112).930
  19. Kumarbayeva, M.K., A.M. Kokhmetova, N.M. Kovalenko, O.Yu. Kremneva, M.N. Atishova, Zh.S. Keishilov, A.A. Malysheva, D.K. Zhanuzak, A.A. Bolatbekova, and A.M. Kokhmetova. “Identification of Wheat Samples for Resistance to Toxins of Pyrenophora Tritici-Repentis (Ptr)”. International Journal of Biology and Chemistry 15 (1):64-72. https://doi.org/10.26577/ijbch.2022.v15.i1.07.
  20. Malysheva, A.A., A.M. Kokhmetova, M.K. Kumarbayeva, D.K. Zhanuzak, A.A. Bolatbekova, Zh.S. Keishilov, E.I. Gultyaeva, A.M. Kokhmetova, V. Tsygankov, Y.B. Dutbayev, and S.B. Dubekova. 2022. “Identification of Carriers of Puccinia Striiformis Resistance Genes in the Population of Recombinant Inbred Wheat Lines”. International Journal of Biology and Chemistry 15 (1):4-10. https://doi.org/10.26577/ijbch.2022.v15.i1.01.
  21. Kokhmetova, A., Malysheva, A., Kumarbayeva, M., Bolatbekova, A., & Kokhmetova, A. 2022. Evaluation of the wheat recombinant inbred lines for resistance to leaf rust. Научный журнал «Доклады НАН РК», (2), 48–60. https://doi.org/10.32014/2022.2518-1483.147
  22. Кеишилов, Ж.С., Кохметова, А.М., Кумарбаева, М.Т., Жанузақ, Д.К., Рсалиев, Ш.С. Бидайдың сары тат (Puccinia striiformis f.sp. tritici) ауруына Алматы облысы бойынша 2019–2021 жылдары жүргізілген мониторингі // Вестник Карагандинского университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2022. – Vol. 2. – №. 106. – P. 82-88. DOI31489/2022BMG2/82-88
  23. Кумарбаева М.Т., Кохметова А.М., Кеишилов Ж.С., Малышева А.А., Болатбекова А.А. Идентификация источников устойчивости к желтой ржавчине (Puccinia striiformis westend f. sp. tritici) пшеницы в коллекции озимых образцов //– Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты. – 2023. – №2 (98). – С. 89-101. DOI https://doi.org/10.37884/2-2023/09
  24. Кеишилов Ж.С., Кохметова А.М., Кумарбаева М.Т., Малышева А.А., Бахытұлы Қ. Бидайдың септориоз (Septoria tritici) ауруына алматы облысы бойынша 2022 жылы жүргізілген мониторингі //– Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты. – 2023. – №2 (98). – С. 225-235. DOI https://doi.org/10.37884/2-2023/22
  25. Малышева А.А., Кохметова А.М., Кумарбаева М.Т., Кейшилов Ж.С., Дубекова С. Молекулярно-генетический скрининг Lr-генов устойчивости у образцов мягкой яровой пшеницы в условиях юговостока Казахстана // Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты. – 2023. – №3 (99). – С. 92-99. (КОКСНВО).
  26. Жанузак Д.К., Кумарбаева М.Т., Болатбекова А., Бахытулы К., Кохметова А.М. Идентификация носителей генов устойчивости к желтой ржавчине на основе молекулярного скрининга образцов яровой пшеницы // Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты. – 2023. – №3 (99). – С. 136-145. (КОКСНВО).
  27. Кumarbayeva М.Т., Кokhmetova А.М., Мalysheva A.A., Bolatbekova А.А., Кokhmetova А.М. Identification of sources of resistance to Septoria tritici in winter wheat germoplasm // Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты. – 2023. – №4(100). – P. 57-62 (КОКСНВО).
  28. Кеишилов Ж.С., Кохметова А.М., Кумарбаева М.Т., Дутбаев Е.Б., Харіпжанова А.І., Дабабат А.А. Жаздық жұмсақ бидай үлгілерінің puccinia recondita және bipolaris sorokiniana ауру қоздырғыштарына төзімділігін фитопотологиялық бағалау // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2024. № 2 – 122-134 бет. (ККСОН МОН РК). DOI: https://doi.org/10.37884/2-2024/12
  29. Кеишилов Ж.С., Кохметова А.М., Кумарбаева М.Т., Болатбекова А.А.,Нұржұма М.Н. Қазақстанның солтүстік және оңтүстік облыстары бойынша, бидайдың пиренофороз (pyrenophora tritici-repentis) ауруына жүргізілген мониторингі // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2024. № 2 – 74-84 бет. (ККСОН МОН РК). DOI: https://doi.org/10.37884/2-2024/08
  30. Бахытулы К., Кохметова А.М., Умирзакова А.Т., Кулиев А.С., Кумарбаева М.Т., Кеишилов Ж.С. (2024). Мониторинграспространения Juglans regia L. в южных и юго-восточных регионах Казахстана и морфологическое изучение плодов грецкого ореха // Ізденістер нәтижелер-Исследования, результаты. – №4. – 2024.

2024 жылғы нәтижелер:

  1. Сары дақ қоздырғышын анықтау мақсатында республиканың негізгі астық егетін аймақтарында (Алматы, Түркістан, Қостанай және Ақмола облыстарында) сары дақтардың таралуы мен дамуына мониторинг жүргізілді. Инфекциялық материал жиналып, tritici-repentis моконидиальды изоляттары таза культураға бөлініп алынды. Моноконидиалды Ptr изоляттарының коллекциясы құрылды, расалық құрамы сипатталды және канадалық дифференциалдау сорттары арқылы изоляттардың варуленттілігі анықталды.
  2. Алматы облысында ересек өсімдік сатысындағы бидай үлгілерінің фитопатологиялық скринингі және фенологиялық бақылаулары жүргізілді. Фенологиялық бақылаулар мен бидай сорттарының негізгі өнімділік элементтері бойынша бағалау жүргізілді.
  3. Pyrenophora tritici-repentis (Ptr) моноконидиальды изоляттарын таза қоректік ортаға өсіру және изоляттарды морфологиялық идентификациялау жүргізілді. Зерттеу аясында Ptr моноконидиальды изоляттарын таза мәдениетке бөлу жүргізілді.

Жарияланымдар (2024 ж.):

  1. Кеишилов Ж.С., Кохметова А.М., Кумарбаева М.Т., Болатбекова А.А.,Нұржұма М.Н. Қазақстанның солтүстік және оңтүстік облыстары бойынша, бидайдың пиренофороз (pyrenophora tritici-repentis) ауруына жүргізілген мониторингі // «Ізденістер, нәтижелер-Исследования, результаты», –Алматы, 2024. № 2 – 74-84 бет. (ККСОН МОН РК). DOI: https://doi.org/10.37884/2-2024/08 КОКНВО
  2. Kumarbayeva М, Kokhmetova A., Keishilov Zh. Identification of promising wheat lines resistant to tan spot (Pyrenophora tritici-repentis) using breeding and molecular methods. ICPBB 2024, Р. 67. (Almaty, Kazakhstan). тезис