Зертхана меңгерушісі: Кушнаренко Светлана Вениаминовна, профессор, биология ғылымдарының кандидаты.
Тел.: 394-75-53
E-mail: svetlana_bio@mail.ru
Зертхана меңгерушісі қызметін 2000 жылдан бастап атқарады. Мәскеу мемлекеттік университетінің Биология факультетін «Биохимия» мамандығы бойынша тәмамдаған (1984 ж). 1990 ж. «Өсімдіктер физиологиясы және биохимиясы» мамандығы бойынша кандидаттық диссертация қорғаған. «03.00.12 – Өсімдіктер физиологиясы». 2022 жылы профессор ғылыми атағы берілді.
Кушнаренко С.В. Қазақстан үшін ғылыми зерттеулердің жаңа бағыты – өсімдіктердің генетикалық ресурстарын криоконсервациялаудың негізін салушылардың бірі болып табылады. С.В.Кушнаренко жетекшілік ететін зертхана Қазақстандағы бағалы мәдени және жабайы жаңғақтарды, жемістерді, жидектерді, жүзім мен картопты ұзақ мерзімге сақтаудың ережелерін әзірлейтін жалғыз зертхана. Зертхана негізінде өсімдіктердің биоалуантүрлілігін сақтаудың биотехнологиялық әдістерін меңгеру үшін Орталық Азиядағы Қазақстандық ғалымдар мен зерттеушілер тағылымдамадан өтеді.
Кушнаренко С.В. 200-ден астам ғылыми мақалалардың, оның ішінде Web of Science деректер базасында индекстелген халықаралық рецензияланған ғылыми журналдардағы 22 жарияланымның авторы (H-index 8; https://www.webofscience.com/wos/author/record/ 1018077,24021278 ,34742362); 21 мақала Scopus деректер базасына енгізілген (H-index 9; https://www2.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6507153914); Қазақстан Республикасы Ғылым және Жоғары Білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім беру сапасын қамтамасыз ету комитеті (БҒССҚК) ұсынған ғылыми журналдарда 34 мақала. С.В. Кушнаренко Қазақстан Республикасының 5 патентінің, 1 монографияның, 5 әдістемелік ұсыныстың, 2 каталогтың бірлескен авторы. 3 отандық және шетелдік ғылыми журналдардың редакциялық алқасының мүшесі.
Жұмыс барысында Кушнаренко С.В. гранттық және бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде іргелі және қолданбалы зерттеулер бойынша 13 ғылыми жобаның бастамашысы және жетекшісі болды. 2002 жылдан 2008 жылға дейін Халықаралық ғылыми-техникалық орталықтың (ХҒТО) К-428 гранты бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысты. Қазіргі уақытта С.В. Кушнаренконың жетекшілігімен ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің ғылыми-техникалық бағдарламаларында 1 гранттық қаржыландыру жобасы және 2 жоба жүзеге асырылуда.
Ғылыми-техникалық бағдарлама BR21882024 «Жеміс-жидек өсімдіктерінің және жаңғақ жемістілердің биоалуантүрлілігін зерттеу, генетикалық ресурстарын сақтаудың ex situ әдістерін әзірлеу» (іске асыру мерзімі 2023-2025 ж.ж.) жетекшісі.
Кушнаренко С.В. ғылыми кадрларды даярлауды жүзеге асырады, оның жетекшілігімен 1 кандидаттық диссертация, 2 PhD диссертация, 6 магистірлік диссертация және 18 бакалаврлық дипломдық жұмыс сәтті қорғалды.
Қазақстан Республикасы Президенті грантының иегері (2003). Білім мен ғылымды дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін «Қазақстан Республикасы ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен (2019 ж.) және Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Құрмет грамотасымен марапатталды (2023 ж.).
Кәсіби бірлестіктерге мүшелік етуі:
European Biotechnology Thematic Network Association
Society for In Vitro Biology
International Association of Sexual Plant Reproduction Research
Қазақстанның өсімдік физиологтары қоғамы
Ресейдің өсімдік физиологтары қоғамы
Зертхананың құрамы:
Рахимбаев Избасар Рахимбаевич, бас ғылыми қызметкер, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, профессор, биология ғылымдарының докторы. Кеңестік және қазақстандық ғалым, Қазақстанда биотехнологияның негізін салушы, биология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Ресей Федерациясы өсімдіктер физиологтары қоғамы президиумының құрметті мүшесі, Ресей Федерациясының Өсімдік физиологтары қоғамының мүшесі Халықаралық биотехнологиялық қоғам, Халықаралық өсімдік өсірушілер қоғамының мүшесі, Халықаралық өсімдіктерді көбейту қоғамының мүшесі. 455 ғылыми еңбектері, соның ішінде. Өсімдіктер биологиясының теориялық және әдістемелік негіздерін дамытуға елеулі үлес қосқан және өсірілген жасушалардың биотехнологиясына, физиологиясы мен биохимиясына арналған 7 монография, 9 оқулық, 21 оқу және оқу-әдістемелік құралдар. Бидайдың 4 жаңа сортының, күріштің 2 сортының авторы. Ол ғылыми мектеп құрды – ол Қазақстандағы және шет елдердің (Үндістан, Австралия, Израиль, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан) ғылыми-зерттеу институттары мен университеттерінде жұмыс істейтін 8 ғылым докторы мен 30 ғылым кандидатын дайындады.
Ромаданова Наталья Владимировна, жетекші ғылыми қызметкер, биология ғылымдарының кандидаты. Өсімдік биотехнологиясы саласындағы білікті маман. 20 жылдан астам тәжірибе. ҚР БҒМ 3 жобасының және коммерцияландыру грантының жетекшісі болды; ҚР БҒМ 9 жобасының орындаушысы. Ол криоконсервация және молекулалық биология бойынша әлемнің жетекші ғылыми ұйымдарында тағылымдамадан өтті. «Алғыс хабары» және «Құрмет» грамоталарымен марапатталған. Оның 115 ғылыми жұмысы бар, оның ішінде 12 жарияланымы WоS деректер қорына, 9-ы Scopus-қа, 1 монографияға, 3 әдістемелік ұсынысқа, 3 патентке, 1 каталогқа енгізілген. H-индекс: 5, WoS ID: M-6619-2015; Орцид идентификаторы: https://orcid.org/0000-0003-1052-2753, Scopus авторының идентификаторы 36111616700
Турдиев Тимур Туйгунович, жетекші ғылыми қызметкер, биология ғылымдарының кандидаты, өсімдік биотехнологиясы бойынша жоғары білікті маман. 20 жылдан астам тәжірибе. ҚР Білім және ғылым министрлігінің 4 жобасының жетекшісі, 6 жобасының жауапты орындаушысы болды. Ол халықаралық ХҒТК жобасының орындаушысы болды. 80-нен астам ғылыми мақалалардың авторы, оның 48-і рецензияланған журналдарда, оның ішінде WоS және Scopus деректер базасына енгізілген 11 жарияланым, 4 әдістемелік ұсыныс, 4 патент. «Алғыс» дипломымен марапатталды. Clonal Germplasm Ұлттық репозиторийінде DesignExpert статистикалық бағдарламасын меңгеру бойынша тағылымдамадан өтті, АҚШ, 2015 ж. H-индекс: 6, WoS ID: M-6639-2015; ORCID идентификаторы: 0000-0002-6476-1007; Scopus ID: 57193198717
Алтаева Назира Алтайқызы, ғылыми қызметкер, еңбек өтілі 17 жыл. 54 ғылыми жұмыс жарияланды, оның ішінде 4 жарияланым Web of Science деректер базасына, 3 жарияланым Scopus деректер базасына енгізілген. H-индекс 3. Scopus ID 57216750088; Web of Science ID EKZ-9456-2022; ORCiD 0000-0002-5039-8999.
Аралбаева Мөлдір Маликовна, ғылыми қызметкер, биотехнология мамандығының магистрі. микроклондық көбеюде үлкен тәжірибесі бар (13 жыл). 32 жарияланымның, оның ішінде 3 индекстелген WOS дерекқоры, 1 патент, H индексі: 1. ResearcherID: GBA-8887-2022, ORCID ID: 0000-0002-2322-8054, Scopus Author ID: 571950696 бірлескен авторы.
Рымханова Назгүл Қабдулақызы, ғылыми қызметкер, өсімдік биотехнологиясы саласындағы маман, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ бітірген, биотехнология магистрі2019 жылы ICAR-National Bureau of Plant Genetic Resources жоба тақырыбы бойынша тағылымдамадан өтті (Дели, Индия). 7 жыл тәжірибесі. ҚР БҒМ гранттары жобаларының, Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру жобаларының және Коммерцияландыру грантының орындаушысы болды. 14 жарияланымның бірлескен авторы, Scopus деректер базасына енгізілген 1 басылым, WoS деректер базасына 2. H индексі: 1. Scopus ID 57773405800; WoS ID FVM-9722-2022; https://orcid.org/0000-0002-5565-5827.
Төлегенов Арман Болатханұлы, ғылыми қызметкер, магистр, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да докторантурада оқуын жалғастыруда. 5 жыл еңбек өтілі, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің гранттарының және Коммерцияландыру грантының орындаушысы болды. Н.И. атындағы Бүкілресейлік өсімдік генетикалық ресурстар институтында тағылымдамадан өтті. Вавилов (ВИР) тақырыбы бойынша: «Жабайы популяциялардың, сондай-ақ жеміс-жидек дақылдарының коммерциялық құнды сорттарының вирустық ауруларымен жұқтыру жағдайын зерттеу. 13 басылымы бар, 2 жарияланым WoS деректер базасына, 2 басылым Scopus жүйесіне енгізілген. Н-индекс: 1, Зерттеуші ID IPO-2780-2023; Orcid ID: 0000-0002-3747-2330, Scopus Author ID: 57567940600;
Земцова Алина Сергеевна, кіші ғылыми қызметкер, магистр Өсімдік биотехнологиясы саласындағы жас маман. Сәтбаев атындағы университетте «Биотехнология» мамандығы бойынша бакалавр дәрежесін және Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистратурасын тәмамдаған, мамандығы – биотехнология. 2021 жылы Назарбаев Университетінде тағылымдамадан өтті. Микрокөбейту және криоконсервация саласында 3 жылдық жұмыс тәжірибесі. 6 басылымы бар.
Манапқанова Улжан Айтмухаметкызы, кіші ғылыми қызметкер, магистр Өсімдік биотехнологиясы саласындағы жас маман. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Генетика мамандығы бойынша магистратураны тәмамдаған. 3 жыл тәжірибесі бар. 2023 жылы Назарбаев Университетінде тағылымдамадан өтті. 3 мақаласы бар.
Михайленко Наталья Вячеславовна, лаборант, магистрант. ҚазҰАУ-ды орман инженері мамандығы бойынша бітірген. Жылыжай жұмысының маманы ретінде және in vitro өсімдіктерді жылыжай жағдайларына бейімдеу саласында 16 жыл тәжірибесі бар. 3 мақаласы бар.
Зертхананың ғылыми қызметтерінің негізгі бағыттары
Зертхананың қызметі ауыл шаруашылығында, медицинада, орман шаруашылығында және қоршаған ортаны қорғауда ұтымды пайдалану үшін өсімдіктердің генетикалық ресурстарын сенімді сақтаудың биотехнологиялық аспектілерін зерттеуге бағытталған.
Зерттеу бағыты:
- Бағалы экономикалық және биологиялық сипаттамалары бар жемістердің, жидектердің, жаңғақтардың, көкөністердің, орман және сәндік дақылдардың түрлерін, формалары мен сорттарын микроклондық көбейту және криоконсервациялаудың биотехнологиялық ережелерін жетілдіру.
- Экономикалық маңызды, сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген өсімдіктердің ұрық сынамаларын ұзақ уақыт сақтау үшін ультра төмен температурада (-196ºС) криогенді банк құру.
- химиотерапия, термотерапия және криотерапияны қолдану негізінде маңызды ауыл шаруашылығы дақылдарын вирустық бактериялық қоздырғыштардан сауықтандыру әдістерін жасау.
- Биотехнологиялық әдістерді қолдану негізінде тауарлық құнды ауыл шаруашылығы дақылдарының сау көшеттерін алу.
- Қазақстан флорасының өсімдіктерін фитохимиялық зерттеу.
Қызметтердің негізгі нәтижелері:
- Алма, алмұрт, таңқурай, қарақат, қаражидек, жүзім, грек жаңғағы, фундук, картоп, бөріжидек, бөріқарақат, көкжидек, итмұрын, бөртегүл, лаванда, терек өсімдіктерінің in vitro сорттары мен жабайы формаларының коллекциялары жасалды.
- Алма, таңқурай, картоп сорттарын вирустық инфекциялардан сауықтандыруың және отырғызу материалдарын қалпына келтірудің биотехнологиялық әдістері әзірленді.
- Алғаш рет Қазақстанда өте төмен температурада (-196ºС) криогенді банк құрылды: алма, алмұрт, таңқурай, қарақат, бөріжидек, бөріқарақат, картоп және жаңғақ сорттарының, будандарының және жабайы түрлерінің 1100 үлгісі; сондай-ақ Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген сирек кездесетін жойылып кету қаупі төнген түрлер: Malus sieversii, Pyrus regelii, Berberis iliensis, Lonicera iliensis.
- Алма, таңқурай, қарабүлдірген, көкжидек және бөріжидектің коммерциялық құнды сорттарының сауықтырылған көшеттері мен телітушілері алынды.
- Халықаралық дерекқорға Botanic Gardens Conservation International (BGCI) http://www.bgci.org/garden.php?id=4756 қосылған отандық және шетелдік сұрыптаудағы күріш пен жүзім генотиптерінің электронды дерекқоры құрылды.
- Қазақстанда кезесетін 30 өсімдік түрлерінің құрамы жете зерттелді, биологиялық активтілігі сипатталды, эфир майлары алынды. Стафилококктың метициллинге төзімді штаммына қатысты микробқа қарсы белсенділік, антиоксидантты, антирадикалды, цитотоксикалық және иммуномодуляциялық белсенділік анықталды.
Өнертабысқа арналған 10 инновациялық патенттер және пайдалы модельге патенттер алынды:
- № 28526 16.05.2014 жылдан бастап өнертабысқа арналған инновациялық патент. Қазақстан. Дәнді дақылдардың тұқымдарын зарарсыздандыру тәсілі / Турдиев Т.Т., Мамонов Л.К., Ковальчук И.Ю. және басқалары.
- № 29084 20.10.2014 жылдан бастап өнертабысқа арналған инновациялық патент. Қазақстан. Ұзақ уақыт сақтағаннан кейін күріш тұқымдарының өміршеңдігін қалпына келтіру және шығымдылығын арттыру тәсілі / Турдиев Т.Т., Мамонов Л.К., Ковальчук И.Ю. және басқалары.
- № 1528 «Алманың сауықтырылған көшеттерін алу» пайдалы үлгіге патенті. Ромаданова Н.В., Кушнаренко С.В. 08.07.16. басып шығарылған. Бюл. № 8.
- № 2830 пайдалы модельге патент «Микробқа қарсы белсенділікке ие қой сасырынан (Ferula ovina (Boiss.) Boiss.) алынған эфир майы». Кушнаренко С.В., Утегенова Г.А. 04.06.2018. басып шығарылған. Бюл. № 20.
- № 3104 пайдалы модельге патент. 25.08.2018. Қазақстан. Терек, алма, алмұртты микроклональды көбейтуге арналған қоректік орта / Турдиев Т.Т., Ковальчук И.Ю., Кабылбекова Б.Ж., Фролов С.Н., Мухитдинова З.Р.
- Өнертабысқа инновациялық патент № 34523 25 тамыз 2020 ж., Қазақстан. In vitro жағдайында тураң терек отырғызу материалын алу әдісі. Турдиев Т.Т., Ковальчук И.Ю., Мухитдинова З.Р., Фролов С.Н., Ноғайбаев А.М., Бесщетнов А.П. Авторлық құқық куәлігі №104223. https://gosreestr.kazpatent.kz/Invention/Details?docNumber=314353
- Пайдалы модельге патент 05.06.2020 № 4998. Кәдімгі жаңғақтарды көбейту әдісі. Кушнаренко С.В., Аралбаева М.М., Ромаданова Н.В. https://gosreestr.kazpatent.kz/Utilitymodel/Details?docNumber=320230
- Пайдалы модельге патент № 6332 20 тамыз 2021 ж., Қазақстан. Таңқурай отырғызу материалын in vitro алу әдісі. Турдиев Т.Т., Ковальчук И.Ю., Мухитдинова З.Р., Фролов С.Н., Рымханова Н.К., Белғожаев Е.М., Бесщетнов А.П. https://gosreestr.kazpatent.kz/Utilitymodel/Details?docNumber=345290
- Патент No 34902. Химиотерапияны қолдану арқылы вируссыз алма ағашының көшеттерін алу әдісі / Ромаданова Н.В., Нурманов М.М., Кушнаренко С.В. // Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі. Меншік құқығындағы RGP. Вед. ҚР БҒМ ҰҚ «Өсімдіктер биологиясы және биотехнологиясы институты». – № 34902; өтініш 31.01.2020/0056.1., басылым. 26.02.21.
- Қазыбаева С.Ж., Тауибаева Ж.Т., Кадирсизова Ж.К., Ромаданова Н.В. «Назерке жүзімі». Селекциялық жетістікке (өсімдік сортына) Қазақстан Республикасының патентін беруге өтінім. Өтінім тіркеу нөмірі 2023/075.4. Қабылдау күні 30 қаңтар 2024 ж
Жобалар және бағдарламалар
2023-2025 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR21882024 «Жеміс-жидек өсімдіктерінің және жаңғақ жемістілердің биоалуантүрлілігін зерттеу, генетикалық ресурстарын сақтаудың ex situ әдістерін әзірлеу». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., проф. Кушнаренко С.В.
2023-2025 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR21882024 аясындағы жоба «Генетикалық алуантүрлілікті зерттеу және жойылып кету қаупі бар популяцияларды ұзақ мерзімді сақтау және қалпына келтіру үшін Қазақстанда сирек кездесетін кәдімгі орман жаңғақтың криогендік банкін құру». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., проф. Кушнаренко С.В.
2023-2025 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR21882024 аясындағы жоба «Пісте мен бадамның биоалуантүрлілігін зерттеу, олардың генофондын сақтау әдістерін әзірлеу, селекциялық және бау-бақша шаруашылығы үшін перспективті генотиптерді таңдау және клондау». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Турдиев Т.Т.
2023-2025 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR21882024 аясындағы жоба «Сирек жойылып бара жатқан Prunus armeniaca L. түрінің биоалуантүрлілігін зерттеу, құнды шаруашылық және биологиялық белгілері бар генотиптерді ex situ сақтау». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Ромаданова Н.В.
2023-2025 ж.ж. – Гранттық қаржыландыру жобасы АР19676481 «Қазақстандағы шие түрлерін (Prunus spp.) ex situ сақтаудың генетикалық әртүрлілігін зерттеу және биотехнологиясын дамыту». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., проф. Кушнаренко С.В.
2023-2025 ж.ж. – Гранттық қаржыландыру жобасы «Табиғи популяцияларды қалпына келтіру үшін Rosaceae тұқымдасының сирек кездесетін, жойылып бара жатқан өсімдіктер түрлерін ex situ сақтау биотехнологиясын дамыту». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Ромаданова Н.В.
2023-2025 ж.ж. – Гранттық қаржыландыру жобасы AP19674567 «Сохранение и размножение реликтового туранга-тополя Populus pruinosa для использования в научных целях и в практике лесоразведения». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Турдиев Т.Т.
2023-2024 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR18574099 аясындағы жоба «Изучение, разработка и внедрение биотехнологии ускоренного микроклонального размножения и получение элитного посадочного материала новых нетрадиционных в Казахстане ягодных культур для внедрения в практику питомниководства». Научный руководитель – к.б.н., проф. Кушнаренко С.В.
2023-2024 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR18574149 аясындағы жоба «Создание высокопродуктивного сорта винограда столового направления на основе биотехнологий in vitro и молекулярного маркирования». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Ромаданова Н.В.
2021-2023 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR10765017 аясындағы жоба «Криоконсервация образцов гермоплазмы риса и сои» Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Турдиев Т.Т.
2021-2023 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама BR10263776 аясындағы жоба «Разработка научных основ повышения устойчивости, восстановления тугайных лесов и лесоразведения в южных регионах Казахстана». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Турдиев Т.Т.
2021-2022 ж.ж. – Ғылыми-техникалық Бағдарлама OR11465424 аясындағы жоба «Разработка инновационной технологии криотерапии для оздоровления от бактериальных и вирусных инфекций ягодных культур». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., проф. Кушнаренко С.В.
2020-2022 ж.ж. АР08855758 жобасы «Қазақстанның оңтүстік-шығыс жағдайларына бейімделген жоғары сапалы отырғызу материалдарын өндіру үшін грек жаңғағының коммерциялық құнды сорттарының микроклоналдық түрде көбеюдің тиімді технологиясын әзірлеу». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Кушнаренко С.В.
2018-2020 ж.ж. AP05131850 жобасы «Қазақстанда жаңғақ шаруашылығын дамыту үшін грек жаңғағының және орман жаңғағының биоалуантүрлілігін зерттеу және сақтау, олардың генетикалық ресурстарын рационалды пайдалану». Ғылыми жетекші – б.ғ.к., ассоц. проф. Кушнаренко С.В.
2018-2020 ж.ж. AP05131764 жобасы «Микроклонды көбейтудің технологиясын көшет шаруашылығы іс-тәжірибесіне енгізу және таңқурайдың коммерциялық бағалы сорттары мен будандарының элитті көшет материалдарын өндіру»
2015-2017 ж.ж. 2117/ГФ4 жобасы «Қазақстан өсімдіктерінен алынған эфир майларының және олардың құрамдарының фармакологиялық әсері». Ғылыми жетекшісі – б.ғ.к., кауымд. проф. Кушнаренко С.В.
2015-2017 ж.ж. 1783/ГФ4 жобасы «Биологиялық активті заттардың көзі – бөріқарақаттың бағалы түрлері мен формаларының гермоплазмаларын криогенді сақтау технологиясын дайындау». Ғылыми жетекшісі – б.ғ.к. Ромаданова Н.В.
2015-2017 ж.ж. 2174/ГФ4 жобасы «Алмұрттың сұрыптық және тұқымдық алуантүрлілігінің гермоплазмаларын сақтаудың биотехнологиялық регламенттерін жаңа өнімділігі жоғары және төзімді сұрыптарды жасайтын селекциялық үдерісте қолдану үшін дайындау». Ғылыми жетекшісі – б.ғ.к. Турдиев Т.Т.
Ғылыми қызметтердің нәтижелерін коммерциализациялау бойынша Ғылым Қоры қаржыландыратын жобалар:
№ 0116-17-ГК жобасы: «Биотехнология әдістерін пайдаланып жеміс және жаңғақ дақылдарының суперэлитті көшеттерін өндіру»
Грант иегері: «Интеграция-Тургень» ЖШС
Орындалу мерзімі: 01.11.2017 – 31.10.2020.
Жобаның мақсаты: Криосақтау және микроклондық көбейтудің меншікті технологияларының негізінде алма, орман және грек жаңғағының суперэлитті көшеттерін алуды ұйымдастыру.
Коммерциализациялау үшін соңғы өнім: Алманың, грек жаңғағының және орман жаңғағының көшеттері.
Сурет 1 – Биотехнология әдістерімен алынған жылыжайдағы көшеттер
№ 0170-17-ГК жобасы: Клональды микрокөбейту биотехнологиялық әдістерін және зиянкестер мен аурулардан қорғайтын интеграцияланған агротехникалық тәсілдерді пайдалану негізінде тораңғы терегінің және қазақстандық селекцияның терек гибридтерінің элитті көшет материалдарын өндіруді ұйымдастыру және сату.
Грант иегері: «Жазкен Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институты» ЖШС.
Орындалу мерзімі: 03.11.2017 – 31.10.2020
Жобаның мақсаты:
Тораңғы терегінің және қазақстандық селекцияның терек гибридтерін өндіру және оларды көгалдандыру ұйымдарына, фермерлік және бақша егу шаруа қожалықтарына, орман тәлімбақтарына, халыққа және компанияларға, өндірістік плантацияларға сату
Контейнерлердегі туранга көшеттері
Контейнерлердегі гибридтік терек көшеттері
Халықаралық және отандық ұйымдармен ғылыми ынтымақтастық
АҚШ Ауылшаруашылық Департаменті, Ауылшаруашылық Зерттеулер Қызметі (USDA, ARS), Клонды Гермоплазманың Ұлттық Репозиторийі, Корваллис қ., АҚШ (Dr. B.Reed).
Институт Юлиуса Кюна, Научно-исследовательский Институт селекции плодовых культур (JKI), Дрезден, Германия (Dr. Monika Höfer).
Анадолы Университеті, Фармацевтикалық факультет, фармакогнозия кафедрасы, Эскишехир қ., Түркия (Проф., Dr. Т. Оzek, Қауымд. проф. Dr. G. Оzek)
Монтана штатының университеті, микробиология және иммунология кафедрасы, Бозмен қ., АҚШ (Dr. I. Schepetkin)
Мемлекеттік ғылыми мекеме Ресей ауылшаруашылық ғылымдар академиясының Н.И. Вавилов атындағы Бүкілресейлік ғылыми-зерттеу институты, Санкт Петербург қ.
Ұлы Петрдың Ботаникалық бағы, Ғылымның Федералды мемлекеттік бюджеттік мекемесі, Ресей ғылымдар академиясының В.Л. Комаров атындағы Ботаникалық институты (РҒА БҒИ), Санкт Петербург қ.
Қырым Республикасының мемлекеттік бюджеттік мекемесі «Никита Ботаникалық бағы Еңбекші Қызыл Байрақ Ордені – Ұлттық ғылыми орталық».
Ресей ғылыми ұйымдарының Федералды агенттігі, Федералды мемлекеттік бюджеттік ғылыми мекеме «Бүкілресейлік күріш ғылыми-зерттеу институты», Краснодар қ.
АҚ «Лесной питомник», ҚР БҒМ ҒК.
ЖШС «Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты», ҚР АШМ, Алматы қ.
Ғылыми-педагогикалық қызмет (Кадрларды дайындау)
Лабораторияда ғылыми-зерттеу жұмыстары жасалып, қызметкерлер бакалавр, магистр және PhD-доктор деңгейлеріне ие болды:
Бакалавриат:
Бекмуханбетова А.Н. – Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6В05105 – «Генетика» мамандығы, 2023 ж.
Данаева Г.Қ., Ділдабекова А.Е., Сағындыкова Ф.А., Сантай Б.А. – Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2019 ж.
Махмутова И.А. – Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, специальность 5В070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2017 ж.
Жоламанова С.Ж. – Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 5В070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2016 ж.
Магистратура:
Михайленко Н.В. – ҚазҰАИУ, 7М08302 – «Орман ресурстары және орман шаруашылығы» мамандығы
Аралбаева М.М. – Алматы техникалық университеті, 7М05101 – «Биотехнология» мамандығы, 2024 ж.
Манапқанова Ұ.А. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 7М070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2023 ж.
Земцова А.С. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6М070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2022 ж.
Рымханова Н.Қ. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6М060700 – «Биология» мамандығы, 2018 ж
Нұрманов М.М. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6М070100 – «Биотехнология» мамандығы, 2018 ж.
PhD-докторантура:
Төлеген А. Б. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 8D05105 – «Биотехнология» мамандығы
Өтегенова Г.А. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6D060700 – «Биология» мамандығы, 2014-2017 жж.
Қабылбекова Б.Ж., ҚазҰАУ, , 6D080900 – «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» мамандығы, 2014-2017 жж.
Қарашолақова Л.Н. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 6D061300 – «Геоботаника» мамандығы, 2013-2016 жж.
Шетелдегі іс-тәжірибелер, құрметті ғылыми лауазымдар, марапаттар, стипендиялар
2023 г. – Төлеген А.Б., Н.И. Вавилов атындағы Бүкілресейлік өсімдік генетикалық ресурстар ғылыми-зерттеу институтында іс-тәжірибеден өтті. Санкт-Петербург қ., Ресей.
2019 ж. – Рымханова Н.Қ. ICAR-National Bureau of Plant Genetic Resources іс-тәжірибе, Дели қ., Үндістан.
2016 ж., 2015 ж. Қарашолақова Л.Н. Анадолы Университетінде іс-тәжірибе, фармацевтикалық факультет, фармакогнозия кафедрасы, Эскишехир қ., Түркия.
2015 ж. Турдиев Т.Т., Мадиева Г.А. Статистикалық талдау және эксперименталды дизайнды меңгеру бойынша іс-тәжірибе, Клонды гермоплазманың ұлттық репозиторийі, Корваллис қ., АҚШ.
Басты жарияланымдар
Web of Science Core Collection дерекқорына (Thomson Reuters, АҚШ) және Scopus (Elsevier, Нидерланды) енгізілген жарияланымдардағы мақалалар
Turdiyev T., Kovalchuk I., Mukhitdinova Z., Hunger O., Frolov S., Kabylbekova B. Micropropagation of berry crops for creation of germplasm cryobanks // Brazilian Journal of Biology = Revista brasleira de biologia. – 2024. – Vol. 84. – P. 1-6. DOI: 10.1590/1519-6984.266975
Kushnarenko S.V., Rymkhanova N.K., Aralbayeva M.M., Romadanova N.V. In vitro cold acclimation is required for successful cryopreservation of Juglans regia L. shoot tips // CryoLetters. – 2023. – Vol. 44 (4). – P. 240-248. https://doi.org/10.54680/fr23410110612
Romadanova N.V., Kushnarenko S.V. Conservation of plant biodiversity by biotechnology methods // Proceedings on Applied Botany, Genetics and Breeding. – 2023. – Vol. 184 (1). – P. 239–248.
Kushnarenko S., Aralbayeva M., Rymkhanova N., Reed B.M. Initiation pretreatment with Plant Preservative MixtureTM increases the percentage of aseptic walnut shoots // In Vitro Cellular & Developmental Biology – Plant. – 2022. https://doi.org/10.1007/s11627-022-10279-4.
Romadanova N.V., Tolegen A.B., Kushnarenko S.V., Zholdybayeva E.V., Bettoni J.C. Effect of Plant Preservative MixtureTM on endophytic bacteria eradication from in vitro-grown apple shoots // Plants. – 2022. – Vol. 11. – P. 2624-2635. https://doi.org/10.3390/
plants11192624
Romadanova N.V., Tolegen A.B., Koken T.E., Nurmanov M.M., Kushnarenko S.V. Chemotherapy of in vitro apple shoots as a method of viruse eradication // International Journal of Biology and Chemistry. – 2021. – Vol. 14, № 1. – P. 48-55. DOI: https://doi.org/10.26577/ijbch.2021.v14.i1.04
Kabylbekova B., Kovalchuk I., Chukanova N., Turdiyev T. Cold storage of in vitro apple germplasm in Kazakhstan // Acta Horticulturae. – 2021. – N. 1324. – P. 77-82. DOI: 10.17660/ActaHortic.2021.1324.11
Romadanova N.V., Karasholakova L.N., Eshbarova K.A., Ozek G., Ozek T., Yur S., Kushnarenko S.V. Phytochemical analysis and antioxidant activity of Berberis iliensis M. Pop and Berberis integrima Bunge fruits pulp // Research on Crops. – 2021. – Vol. 22 (4). – P. 940-947. DOI: 10.31830/2348-7542.2021.154
Kushnarenko S., Romadanova N., Aralbaeva M. Current state and in vitro conservation of the only endangered population of Corylus avellana L. in Kazakhstan // Research on Crops. – 2020. – Vol. 21, No. 4 (December). – Р. 681-686. DOI: 10.31830/2348-7542.2020.106
Kabylbekova B., Kovalchuk I., Mukhitdinova Z., Turdiyev T., Kairova G., Madiyeva G., Reed B. Reduced major minerals and increased minor nutrients improve micropropagation in three apple cultivars // In vitro cellular & developmental biology-Plant. – 2020. – Vol. 56(3). – P. 335-349. DOI: 10.1007/s11627-019-10019-1
Utegenova G., Pallister K., Kushnarenko S., Ozek G., Ozek T., Abidkulova K., Kirpotina L., Schepetkin I., Quinn M., Voyich J. Chemical composition and antibacterial activity of essential oils from Ferula L. species against methicillin-resistant Staphylococcus aureus // Molecules. – 2018. – 23(7). – Р. 1679-1696.
Kovalchuk I.Y., Mukhitdinova Z., Turdiyev T., Madiyeva, G., Akin M., Eyduran, E., Reed B.M. Nitrogen ions and nitrogen ion proportions impact the growth of apricot (Prunus armeniaca) shoot cultures // Plant Cell, Tissue and Organ Culture (PCTOC), Journal of Plant Biotechnology. – 2018. – Vol. 133(2). – P. 263-273. DOI: 10.1007/s11240-018-1379-8
Kushnarenko S., Romadanova N., Aralbayeva M., Zholamanova S., Alexandrova A., Karpova O. Combined ribavirin treatment and cryotherapy for efficient Potato virus M and Potato virus S eradication in potato (Solanum tuberosum L.) in vitro shoots // In vitro Cellular & Developmental Biology – Plant. – 2017. – V. 53 (4). – P. 425-432. DOI: 10.1007/s11627-017-9839-0.
Ozek G., Schepetkin I.A., Utegenova G.A., Kirpotina L.N., Andrei S.R., Ozek T., Baser K.H.C., Abidkulova K.T., Kushnarenko S.V., Khlebnikov A.I., Damron D.S., Quinn M.T. Chemical composition and phagocyte immunomodulatory activity of Ferula iliensis essential oils // Journal of Leukocyte Biology. – 2017. – Vol. 101. – N.6. – P.1361-1371. DOI:10.1189/jlb.3A1216-518RR
Romadanova N.V., Kushnarenko S.V., Karasholakova L.N. Development of a common PVS2 vitrification method for cryopreservation of several fruit and vegetable crops // In vitro Cellular & Developmental Biology – Plant. –2017. – V. 53 (4). – P. 382-393. https://doi.org/10.1007/s11627-017-9849-y
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің БҒССҚК ұсынған ғылыми басылымдарда
Ромаданова Н.В., Кушнаренко С.В. Сохранение биоразнообразия растений методами биотехнологии // Труды по прикладной ботанике, генетике и селекции. – 2023. – Т. 184 (1). – С. 239-248. DOI: 10.30901/2227-8834-2023-1-239-248.
Кушнаренко С.В., Манапканова У.А., Рымханова Н.К., Турдиев Т.Т., Жумабаева Б.А., Аубакирова К.П., Галиакпаров Н.Н. Разработка in vitro технологии для элиминации вируса кустистой карликовости малины // Вестник Карагандинского Университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2023. – № 2 (110). – С. 76-84. DOI 10.31489/2023BMG2/76-84
Казыбаева С.Ж., Тәуірбаева Ж.Т., Кушнаренко С.В. Создание коллекции in vitro гибридов винограда для проведения молекулярного маркирования и получения высокопродуктивного сорта столового направления // Вестник КазНУ. Серия биологическая. – 2023. – № 4(97). – С. 156-166. https://doi.org/10.26577/eb.2023.v97.i4.014
Земцова А.С., Кушнаренко С.В., Ромаданова Н.В. Создание коллекции in vitro и криогенного банка семян Berberis heteropoda // Experimental Biology (Вестник КазНУ. Серия биологическая). – 2022. – № 4 (93). – С. 4-13. https://doi.org/10.26577/eb.2022.v93.i4.01.
Аралбаева М.М., Михайленко Н.В., Кушнаренко С.В. Разработка способа укоренения побегов грецкого и лесного орехов в культуре in vitro // Вестник Карагандинского Университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2022. – № 3(107). – С. 24-32. DOI 10.31489/2022BMG3/24-32.
Кушнаренко С.В., Ромаданова Н.В., Турдиев Т.Т., Аралбаева М.М., Калыбаев Қ.Р. Сохранение в криобанке образцов грецкого ореха из нескольких популяций Сайрам-Угамского государственного национального природного парка // Вестник КазНУ. Серия экологическая. – 2022. – № 2 (71). – С. 72-80. DOI: 10.26577/EJE.2022.v71.i2.07.
Ромаданова Н.В., Аралбаева М.М., Рымханова Н.К., Байгараев Д.Ш., Рамазанов А.К., Ишмуратова М.Ю., Кушнаренко С.В. Криоконсервацяия как способ повышения лабораторной всхожести и энергии прорастания семян // Вестник Карагандинского университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2022. – № 1 (105). – С. 86-95. DOI 10.31489/2022BMG1/86-95.
Ромаданова Н.В., Кушнаренко С.В. Биотехнология получения безвирусных саженцев яблони // Вестник Карагандинского университета. Серия «Биология. Медицина. География». – 2021. – № 3(103). – С. 102-118. DOI: 10.31489/2021BMG3/102-118
Кушнаренко С.В., Ромаданова Н.В., Огарь Н.П., Аралбаева М.М., Верзилов М.А. Современное состояние популяции лещины обыкновенной (Corylus avellana L.) в Казахстане // Вестник Карагандинского Университета. Серия «Биология. Медицина География». – 2019. – № 2 (94). – С. 99-104. URL: https://biollogy-medcine-geography-vestnik.ksu.kz/2019-94-2.
Кушнаренко С.В., Ромаданова Н.В., Огарь Н.П., Аралбаева М.М., Верзилов М.А. Современное состояние популяции лещины обыкновенной (Coryllus avellana L.) в Казахстане // Вестник Карагандинского Университета. Серия «Биология. Медицина География» – 2019. – № 2
Утегенова Г.А., Кушнаренко С.В., Қалыбаев Қ.Р., Шораұлы Б., Огарь Н.П. Оценка состояния дикорастущей популяции ореха грецкого (Juglans regia L.) в Казахстане // Ізденістер, нәтижелер. Исследования, результаты. – 2019.
Турдиев Т.Т., Ковальчук И.Ю., Мухитдинова З.Р., Фролов С.Н., Кабылбекова Б.Ж. Клональное микроразмножение в производстве элитного посадочного материала малины // Ізденістер, нәтижелер / Исследования, результаты. – 2019. – № 3(83). – С. 256-265. https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/issue/view/7
Ромаданова Н.В., Нурманов М.М., Махмутова И.А., Кушнаренко С.В. Производство супер-элитных саженцев сортов и клоновых подвоев яблони // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина (междисциплинарный). – №3(98). – 2018. – С. 4-13.
Кабылбекова Б.Ж., Чуканова Н.И., Турдиев Т.Т., Ковальчук И.Ю. Влияние состава питательной среды и генотипа на сохранение генофонда яблони в условиях хладобанка // Ізденістер, нәтижелер / Исследования, результаты. – 2019. – № 3(83). – С. 200-209. https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/issue/view/7
Қызметтер
Тәлімбақтар және фермерлік шаруашылықтарына арналған жеміс-жидектік және сәндік үшін өсірілетін өсімдіктердің сауықтырылған ең таңдаулы көшеттерін алу.
Қаланы, үй маңындағы шаруашылықтарды көгалдандыру және жатындар мен плантацияларды отырғызу үшін пайдаланылатын қиындықпен көбейтілетін ағаш түрлерін биотехнология тәсілдері арқылы жедел түрде көбейту.
Тұқым шаруашылықтары үшін қажет болатын отандық және шетелдік вируссыз картоп сұрыптарын алу.
Өсімдіктерді микроклонды көбейту және криосақтауға арналған арнайы мамандандырылған биотехнологиялық зертханаларды ұйымдастыру.
Келесі тақырыптар бойынша ғылыми іс-тәжірибелерді өткізу:
— Жасанды қоректік орталарда өсімдік материалын өсіру техникасы. Өсімдіктерді микроклонды көбейту.
— Өсімдіктер гермоплазмасын криосақтау.
Имиджтік өнім
Алманың, алмұрттың, жүзімнің, таңқурайдың, қарақаттың, бүлдіргеннің, ұшқаттың және бөріқарақаттың сауықтырылған ең таңдаулы көшеттері.
Вируссыз тұқымдық картоп.
