Молекулалы биология зертханасы

 

Зертхана меңгерушісі

Гриценко Диляра Александровна, PhD

E-mail: d.kopytina@mail.ru

Scopus

Researcher ID Web of Science

ORCID ID 

Researchgate

Зертхана меңгерушісі: Гриценко Диляра Александровна 2019 жылдан бастап зертхана меңгерушісі болып жұмыс істейді. 2006 жылдан 2010 жылға дейін әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-де оқып, инженер-технолог мамандығы бойынша үздік бакалавр дәрежесіне ие болды. 2010 жылдан 2012 жылға дейін магистратурада оқып, жаратылыстану ғылымдарының магистрі дәрежесінің үздік дипломын иеленді. 2019 жылы «Өсімдіктердегі рекомбинантты ақуыздарды алу үшін вирустық векторды құру және олардың экспрессиясының тиімділігін зерттеу» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады. Докторлық диссертациясының аясында Израильдегі Вулкандық орталықтың Өсімдіктерді қорғау институтының Толковский зертханасында тағылымдамадан өтті. 2011 жылы оқудағы тамаша үлгерімі және ғылыми-зерттеу жұмысындағы жоғары жетістіктері үшін ел президентінің Назарбаев атындағы стипендиясы берілді. 50-ден астам ғылыми еңбектердің авторы, Н-индексі – 5.

Зертхана миссиясы: өсімдік шаруашылығы, генетикалық ресурстарды ұтымды пайдалану және өсімдіктерді қорғау саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулер арқылы еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Стратегиялық маңызы бар ауыл шаруашылығы дақылдарын қорғау бойынша заманауи технологиялар мен білімдерді дамыту. Экономикалық маңызды фитопатогендердің диагностикалық жүйесін жасау, карантиндік зиянкестер мен ауру қоздырғыштарды анықтау, ауыл шаруашылығы дақылдарын генетикалық сертификациялау бойынша қолданбалы зерттеулерді дамыту.

Лаборатория құрамы: PhD Гриценко Д. А., зертхана меңгерушісі

PhD Низамдинова Г. К., аға ғылыми қызметкер

PhD Хуснитдинова М.А., аға ғылыми қызметкер

Пожарский А.С., ғылыми қызметкер

Капытина А.И., кіші ғылыми қызметкер

Керімбек Н.М., кіші ғылыми қызметкер

Таскужина А.К., кіші ғылыми қызметкер

Костюкова В.С., кіші ғылыми қызметкер

Кенжебекова Р.Т., кіші ғылыми қызметкер

Колченко М.В., лаборант

Адильбаева К.С., лаборант

Моисеев Р.М., лаборант

Мендыбаева А, лаборант

Махамбетов А.Н., лаборант

Даирбекова З.К., лаборант

Ельчанинов М.И., лаборант

Зертхананың ғылыми қызметінің негізгі бағыттары:

• Фитопатогендер мен зиянкестерді анықтау және молекулалық-генетикалық зерттеулер;
• Биотехнология мақсаттары үшін рекомбинантты молекулаларды әзірлеу;
• Өсімдік патогендері мен зиянкестерін геномдық зерттеу;
• Жабайы және мәдени алма популяцияларының фитопатологиялық және генетикалық аспектілерін зерттеу;
• Картоптың негізгі аурулар мен зиянкестерге төзімділігінің генетикалық потенциалы;
• Томат сорттарының жергілікті селекциялық коллекциясының генетикалық әртүрлілігін зерттеу;
• Қант қызылшасының генетикалық потенциалын және оның фитопатологиялық жағдайын зерттеу;
• Молекулярлық-генетикалық зерттеулер бойынша ынтымақтастық және қызметтер;

Зертхана қызметінің негізгі нәтижелері:

• Меристемалық және апикальды ұлпалардан әртүрлі жүзім сорттарын регенерациялау жүйесі құрылды;
• Алты жүзім вирусын (ArMV, GFkV, GFLV, GVA, GLRV-1, GLRV-3) бір уақытта диагностикалау жүйесі әзірленді;
• Бес алма вирусын (ASGV, ASPV, ACLSV, ApMV, ToRSV) бір уақытта диагностикалау жүйесі әзірленді.
• ДНҚ маркерлерінің көмегімен Қазақстандағы жабайы алма популяцияларының генетикалық әртүрлілігіне талдау жасалды
• Қазақстанда өсірілетін қазақстандық және шетелдік селекцияның техникалық және асханалық жүзім сорттары генотиптелді.
• Өсімдіктердегі гетерологиялық белоктарды экспрессиялау үшін жүзім А вирусының геномына негізделген вирустық векторлар жасалды.
• Нуклеин қышқылдарының ілмекті изометриялық күшейтуін қолдануға негізделген Erwinia amylovora (жеміс-жидек дақылдарының бактериялық күйігі) үшін жоғары сезімтал диагностикалық жүйе әзірленді.
• ГМО анықтау жүйесі құрылды.

 

Қызметтер:

 Вирустық қоздырғыштарды анықтау:

• Жүзім вирусы А
• Жүзімнің қысқа түйінді вирусы
• Жүзім жапырағы вирусы-1 және 3
• Арабис мозаикалық вирусы
• Жүзім дақылының вирусы
• Алма жапырақтарының хлоротикалық дақтарының вирусы (ACLSV)
• Алма сабағының ойығы вирусы (ASGV)
• Алма діңінің вирусы (ASPV)
• Apple мозаикалық вирусы (APMV)
• Томат сақинасының вирусы (Tomato ringspot virus)
• Томаттың қоңыр қатпарлы жемістері вирусы (ToBRFV)
• Арпа жолағы мозаикалық вирусы (Barley stripe mosaic virus BSMV)
• Бидай жолағы мозаикалық вирусы (Wheat streak mosaic rymovirus (WSMV))
• Бидай мозаикалық эмаравирус (High Plains wheat mosaic emaravirus)
• Қызылша некротикалық сарғыштау вирусы ( Beet necrotic yellow vein virus, BNYVV)
• Таңқурай жапырағының дақ вирусы (RLMV және RLBV)

 

Бактериялық қоздырғыштарды анықтау:

• Жемістердің бактериялық күйігі
• Картоптың қоңыр шірігі

Саңырауқұлақ қоздырғыштарын анықтау:

• Жеміс-жидек дақылдарының монилиозы

ПТР әдісімен жәндіктерді анықтау:

• Сарықанат жібек көбелегі
• Нематодтар

 

2019-2024 жылдардағы негізгі басылымдар:

           Kapytina A, Kolchenko M, Kerimbek N, Pozharskiy AS, Nizamdinova G, Taskuzhina A, Adilbayeva K, Khusnitdinova M, Amidullayeva M, Moisseyev R, et al. Distribution of Wheat-Infecting Viruses and Genetic Variability of Wheat Streak Mosaic Virus and Barley Stripe Mosaic Virus in Kazakhstan. Viruses. 2024; 16(1):96. https://doi.org/10.3390/v16010096

1. Gritsenko D. et al. First evaluation of genetic diversity among honeybee populations in Kazakhstan // Apidologie. 2023. 54, № 6. P. 61.
2. Khusnitdinova M. et al. Problems and prospects of sugar beet cultivation in Kazakhstan (Changed title according to reviewers’ comments) // Agronomy Research. 2023. Vol. 21.
3. Kairova G. et al. Evaluation of Fire Blight Resistance of Eleven Apple Rootstocks Grown in Kazakhstani Fields // Applied Sciences. 2023. Vol. 13, № 20. P. 11530.
4. Kolchenko M. et al. Wild Malus niedzwetzkyana Dieck ex Koehne as a Genetic Resource for Fire Blight Resistance // Horticulturae. 2023. Vol. 9, № 10. P. 1066.
5. Pozharskiy A. et al. Genetic structure and genome-wide association study of the traditional Kazakh horses // animal. 2023. P. 100926.
6. Kolchenko M. et al. Genetic Characterization of Raspberry Bushy Dwarf Virus Isolated from Red Raspberry in Kazakhstan: 4 // Viruses. Multidisciplinary Digital Publishing Institute, 2023. Vol. 15, № 4. P. 975.
7. Gritsenko D. et al. Investigation of mutation load and rate in androgenic mutant lines of rapeseed in early generations evaluated by high-density SNP genotyping // Heliyon. Elsevier, 2023. Vol. 9, № 3.
8. Pozharskiy A. et al. Genetic diversity of the breeding collection of tomato varieties in Kazakhstan assessed using SSR, SCAR and CAPS markers // PeerJ. 2023. Vol. 11. P. e15683.
9. Kairova G, Daulet N, Solomadin M, Sandybayev N, Orkara S, Beloussov V, Kerimbek N, Gritsenko D, Sapakhova Z. Identification of Apple Varieties Resistant to Fire Blight (Erwinia amylovora) Using Molecular Markers. Horticulturae. 2023; 9(9):1000. https://doi.org/10.3390/horticulturae9091000
10. Pozharskiy A. et al. MLO Proteins from Tomato (Solanum lycopersicum L.) and Related Species in the Broad Phylogenetic Context: 12 // Plants. Multidisciplinary Digital Publishing Institute, 2022. Vol. 11, № 12. P. 1588.
11. Gritsenko D. et al. Apple varieties from Kazakhstan and their relation to foreign cultivars assessed with RosBREED 10K SNP array // Europ.J.Hortic.Sci. 2022. Vol. 87, № 1.
12. Gritsenko D. et al. Development of primer sets for detection of Raspberry leaf blotch virus and Raspberry leaf mottle virus by multiplex RT-PCR // Eurasian Journal of Applied Biotechnology. № 1.
13. Pozharskiy A. et al. Screening a collection of local and foreign varieties of Solanum lycopersicum L. in Kazakhstan for genetic markers of resistance against three tomato viruses // Heliyon. 2022. Vol. 8, № 8. P. e10095.
14. Zhigailov, A. V., Stanbekova, G. E., Nizkorodova, A. S., Galiakparov, N. N., Gritsenko, D. A., Polimbetova, N. S., … & Iskakov, B. K. (2022). Phosphorylation of the alpha-subunit of plant eukaryotic initiation factor 2 prevents its association with polysomes but does not considerably suppress protein synthesis., 111190.
15. S. Pozharskiy, K.P. Aubakirova, Gritsenko D.A., N.I. Tlevlesov, N.Zh. Karimov, N.N. Galiakparov, N.A. Ryabushkina. (2020) Genotyping and morphometric analysis of Kazakhstani grapevine cultivars versus Asian and European cultivars// Genet. Mol. Res., vol. 19, no. 1. DOI: 10.4238/gmr18482
16. Pozharskiy, A., Khamzina, A., Gritsenko, D., Khamzina, Z., Kassymbekova, S., Karimov, N., … & Tlevlesov, N. (2020). SNP genotyping and population analysis of five indigenous Kazakh sheep breeds. Livestock Science, 241, 104252.
17. Karpova, A. Alexandrova, E. Yeriskina, R. Kryldakov, D. Gritsenko, N. Galiakparov, B. Iskakov Andean and Ordinary Strains of Potato Virus S Infecting Potatoes in Southern Kazakhstan // Plant Disease, Vol.104, No.2, P. 599, 2020. https://doi.org/10.26577/ijbch.2020.v13.i1.13.
18. Gritsenko, D.. et al. Simultaneous detection of five apple viruses by RT-PCR. International Journal of Biology and Chemistry, [S.l.], v. 13, n. 1, p. 129-134, aug. 2020. ISSN 2409-370X.
19. Gritsenko, D.A., Kenzhebekova, R.T., Deryabina, N.D., Galiakparov N.N. Development of a “deconstructed” vector based on the genome of grapevine virus A // Plant Biotechnol Rep. -2019. — Vol. 13. — P. 169-177. https://link.springer.com/article/10.1007/s11816-019-00528-1
20. Gritsenko, D., Pozharsky, A, Deryabina, N., Kassenova, A, Galiakparov N. Genetic analysis of hemagglutinin proteins of H3 and H1 subtypes in Kazakhstan // Genetika, 2019. DOI: 10.2298/GENSR1902511G.

 

Патенттер

1. Гриценко Д.А., Гриценко И.С. DNARNAref компьютерлік бағдарламасына арналған авторлық құқық сертификаты, ИС 009529, №1890 (2017 г), МЮРК.
2. Сагитов А.О., Дуйсембеков Б.А., Жанарбекова А.Б., Копжасаров Б.К., Калдыбеккызы Г., Джаймурзина А.А., Динасилов А.С., Бекназарова З.Б., Сарбасова А.М., Дарубаев А.А., Сейсенова А.А., Джумахан Д.М., Самбетова Т.С., Гриценко Д.А. «Қазақстан Республикасының фитосанитариялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында өсімдіктерді қорғау және карантин саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулер (ғылым жұмысы)» авторлық құқық куәлігі; №0645 (2018 г)
3. Галиакпаров Н.Н., Омашева М., Гриценко Д.А. Өнертабысқа патент «RT-ПТР арқылы алма вирустарын анықтауға арналған синтетикалық олигонуклеотидтер жиынтығы», №33634 (2019 г)

https://gosreestr.kazpatent.kz/Invention/DownLoadFilePdf?patentId=283865&lang=ru

4. Галиакпаров Н.Н., Гриценко Д.А., Дерябина Н.Н. Өнертабысқа патент «Өсімдіктердегі гетерологиялық белоктардың өтпелі экспрессиясына арналған вирустық вектор», 33632 (2019 г)

https://gosreestr.kazpatent.kz/Invention/DownLoadFilePdf?patentId=283863&lang=ru

5. Галиакпаров Н.Н., Гриценко Д.А., Дерябина Н.Н. Пайдалы модель патенті № 4583 (2019 г) «Әртүрлі өлшемдегі ПТР өнімдерін клондау үшін Т-вектор»

https://gosreestr.kazpatent.kz/Utilitymodel/Details?docNumber=316755

6. Гриценко Д.А., Галиакпаров Н.Н. Пайдалы модель патенті «H3N8 типті тұмау вирусының антигендерінің кешені», №5764 (2020 г).
7. Гриценко Д.А., Капытина А.И., Керимбек Н. Пайдалы модель патенті № 7018 (2022) «Таңқурай сақинасының вирусын анықтауға арналған синтетикалық олигонуклеотидтер жиынтығы»
8. Гриценко Д.А., Пожарский А.С., Костюкова В.С., Адильбаева К. Пайдалы модель патенті № 7296 (2022) «Томаттың қоңыр әжім вирусын анықтауға арналған синтетикалық олигонуклеотидтер жиынтығы»
9. Гриценко Д.А., Пожарский А.С., Таскужина А.К. Өнертабысқа патент № 36219 (2023) «Өсімдік материалында бес картоп вирусын анықтауға арналған жоғары спецификалық олигонуклеотидтер жиынтығы».

 

Байланыс құралдары:

87273947768 — Гриценко Диляра Александровна, зертхана меңгерушісі d.kopytina@gmail.com

+77477237558 — Низамдинова Г. К., аға ғылыми қызметкер nizamdin13@gmail.com