AP14871451 (жетекшісі Жамбакин К.Ж.)

Жоба туралы қысқаша ақпарат

(2022-2024)

 Жобаның атауы: IRN AP14871451 «әр түрлі бағыттағы отандық сорттарды құру үшін картоптың бастапқы селекциялық материалын алу»

Өзектілігі. Картоп шаруашылығы Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін айқындайтын агроөнеркәсіптік кешендегі негізгі салалардың бірі болып табылады. Жыл сайын Республикада картоп 193 мың гектардан астам алқапта өсіріледі. Қазақстанның Картоп өсірушілер және көкөніс өсірушілер Одағының деректері бойынша ірі ауыл шаруашылығы өндірушілеріндегі картоп өнімділігінің орташа көрсеткіші 30-45 тонна/га. Сонымен қатар отандық сорттар Республика халқының қажеттілігін толық көлемде қамтамасыз етпейді. Өкінішке орай, Қазақстандағы селекциялық жұмыс нарық талаптарының өзгеруіне және жаһандық климаттың өзгеруіне байланысты қазіргі заманғы талаптарға, атап айтқанда жылдам сорт алмастырғыштарға жауап бермейді. Сондықтан Республикада селекциялық процесті жандандырудың шұғыл қажеттілігі туындады.

Қазақстанда тек импорттық сорттар фри мен чипсылар үшін қолданылады. Алайда олардың көпшілігі Қазақстанда өсіруге бейімделмеген, сондықтан өнімділігі төмен. Жоғарыда айтылғандардан әртүрлі пайдалану бағыттары бар ішкі және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті отандық сорттардың картоп өндірушілері үшін өте қажет деген қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар, картоптың бәсекеге қабілетті отандық сорттарының болуы-бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі компоненттерінің бірі.

Жобаның мақсаты: ішкі және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті отандық картоп сорттарын жасау үшін картоптың бастапқы асыл тұқымды материалын (Solánum tuberósum) талдау. Фенотиптік, технологиялық және генотиптік белгілерге негізделген картоптың бастапқы селекциялық материалын қалыптастыру. Молекулалық-генетикалық, фенотиптік, технологиялық, биохимиялық және морфологиялық белгілер кешені бойынша картоптың қолданыстағы топтамасын толықтыру. In vitro картоп коллекциясын қалыптастыру.

Күтілетін нәтижелер:

1. 200 ата-аналық форманы талдау негізінде будандастыру үшін 50-і таңдалады.

 2. In vitro 200 үлгілер жинағы жасалады.

3. Отырғызуға дайын кем дегенде 20 гибридті комбинация таңдалады, оларды жинағаннан кейін генетикалық зерттеулердің, фенотиптің, биохимиялық көрсеткіштердің және технологиялық параметрлердің ең жақсы көрсеткіштері бар С1 түйнектері таңдалады. Нәтижесінде Қазақстанның селекциялық мекемелеріне одан әрі беру үшін картоп сорттарына кандидаттар желісі құрылатын болады.

 4. Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және / немесе Scopus базасында citescore бойынша кемінде 50 процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 3 мақала және / немесе шолулар

5. КОКСОН ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 мақала немесе шолу

6. Web of Science базасында импакт-фактор бойынша 1 және / немесе 2 квартильге кіретін және / немесе citesc бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 мақала және (немесе) шолулар

Жобаның ғылыми жетекшісі: Жамбакин К.Ж. б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі

Зерттеу тобының мүшелері:

№	Ф.И.О.
1	Жамбакин Кабыл Жапарович
2	Шамекова Малика Хабидуллаевна
3	Сапахова Загипа Бейсеновна
4	Низамдинова Гульназ Камалиддиновна
5	Даурова Айнаш Кененбайкызы
6	Райсова Нургуль Усербаевна
7	Каирканов Болат Кожекбаевич

2017–2022  жылдар кезеңіндегі жоба орындаушыларының жарияланымдары мен патенттерінің тізімі:

1. Zhambakin, K., Zhapar, K. Current status and prospects of plant biotechnology in Kazakhstan. Plant Biotechnology Report  14, 177–184 (2020).  DOI:10.1007/s11816-020-00601-0, IF-1.259, Q-3, процентиль-64, Индекс цетирования -2
2. Daurov D., Zhapar K., Daurova A., Volkov D., Bakbergenova M., Tolegenova D., Shamekova M., Zhambakin K.  Production of virus-free sweet potato planting material for the southeast of Kazakhstan. International journal of agriculture and biology 20 (4): 851-856, 2018. DOI:10.17957/IJAB/15.0576. IF (WoS) – 0.82, Q-3, процентиль (Scopus)-56
3. Daurova Ainash, Daurov Dias, Volkov Dmitriy, Aibek Karimov, Zhandos Abai, Daniyar Raimbek,Kuanish Zhapar, Kabyl Zhambakin, Malika Shamekova.  Mutagenic treatment of microspore-derived embryos of turnip rape (Brassica rapa) to increase oleic acid content. Plant Breeding. 2020; IF (Scopus) – 3, процентиль — 71, Квартиль (WoS) — Q3, Индекс цитирования – 2, https://doi.org/10.1111/pbr.12830
4. Daurov, D., Daurova, A., Karimov, A. Tolegenova, D., Volkov, D., Raimbek D., Zhambakin K., Shamekova M. Determining Effective Methods of Obtaining Virus-Free Potato for Cultivation in Kazakhstan. Am.J. PotatoRes. 97, 367–375 (2020). DOI:10.1007/s12230-020-09787-z, IF (WoS) -1.085, Q-3, процентиль (Scopus) -57
5. Daurova A, Daurov D, Volkov D, Zhapar K, Raimbek D, Shamekova M, Zhambakin K. 2020. Doubled haploids of interspecific hybrids between Brassica napus and Brassica rapa for canola production with valuable breeding traits. OCL 27: 45. IF(Scopus) – 2.9, процентиль — 70, Индекс цитирования – 2, https://doi.org/10.1051/ocl/2020041
6. A.K.Daurova, D.L.Daurov, D.V.Volkov, M.O.Bakbergenova, Zh.Zhambakin, M.Kh.Shamekova.  Production of rapeseed (Brassica napus) interspecific hybrids with rape (Brassica campestris) and mustard (Brassica juncea) // Journal of Biotechnology. — 2017. — V.256. – PS99 https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2017.06.1138
7. Kabyl Zhambakin,  DmitriyVolkov, Makpal Bakbergenova, Behzad Muhammad, Malika Shamekova // Obtaining of glyphosate resistant wheat Journal of Biotechnology-V.256.-2017.- P. S99 http://dx.doi.org/10.1016/j.jbiotec.2017.06.1140
8. Dias Daurov, Kuanysh Zhapar, Ainash Daurova, Dmitriy Volkov, Kabyl Zhambakin, Malika Shamekova Production of disease free sweet potato plantong material- Journal of Biotechnology-V.256.-2017.- P. S99 https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2017.06.1139
9. Daurov, D., Daurova, A., Karimov, A., Tolegenova, D., Volkov, D., Raimbek, D., Zhambakin, K., Shamekova, M. «Determining Effective Methods of Obtaining Virus-Free Potato for Cultivation in Kazakhstan American Journal of Potato Research,» 2020.-97(4), pp. 367-375. DOI: 10.1007/s12230-020-09787-z
10. Daurova, A., Daurov, D., Volkov, D., Karimov, A., Abai, Z., Raimbek, D., Zhapar, K., Zhambakin, K., Shamekova, M. Mutagenic treatment of microspore-derived embryos of turnip rape (Brassica rapa) to increase oleic acid content Plant Breeding, 2020, In press. DOI: 10.1111/pbr.12830
11. Ainash Daurova, Dias Daurov, Dmitriy Volkov, Kuanysh Zhapar, Daniyar Raimbek, Malika Shamekova and Kabyl Zhambakin. Doubled haploids of interspecific hybrids between Brassica napus and Brassica rapa for canola production with valuable breeding traits OCL, 2020, In press. DOI: https://doi.org/10.1051/ocl/2020041
12. Daurov, D., Zhapar, K., Daurova, A., Volkov, D., Bakbergenova, M., Tolegenova, D., Shamekova, M., Zhambakin, K. Production of virus-free sweet potato planting material for the southeast of Kazakhstan International Journal of Agriculture and Biology, 2018.-20(4), pp. 851-856. DOI: 10.17957/IJAB/15.0576
13. A.K.Daurova, D.L.Daurov, D.V.Volkov, M.O.Bakbergenova, Zh.Zhambakin, M.Kh.Shamekova. Production of rapeseed (Brassica napus) interspecific hybrids with rape (Brassica campestris) and mustard (Brassica juncea) // Journal of Biotechnology. – 2017. – V.256. – PS99 https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2017.06.1138
14. Assylbek A.M., Rakhimova Y.V., Krasavin V.F., Yertaeva B.A. Species composition of causal agents of potatoes early blight (cultivar berkut) on the southeast of Kazakhstan// Ізденістер, нəтижелер – Исследования, результаты. № 4 (72) 2016, -С.163-167. ISSN 2304-3334-04
15. Assylbek A.M., Rakhimova Y. V., Mironenko N. V., Krasavin V.F.,Suleymenovа S.E., Yertaeva B. A. Identification, morphological characteristics anddistribution of the pathogen of a potato early blight in the south-east of Kazakhstan// Asian Jr. of Microbiol. Biotech. Env. Sc. Vol. 19, No. (1): 2017 : 227-233 © Global Science Publications ISSN-0972-3005. Scopus

Патенттер:

1. Күздік бидайдың «Раминал» сортына селекциялық жетістікке Патент № 495. Кохметова А.М., Жамбакин К.Ж., Тюпина Л.Н., Урозалиев Р.А., Есимбекова М.А., Итенова Ф.Л., Байжанов Ж.Р. 22.10.2008.
2. «Сарыжаз» Одуванчик көк-сағыз селекциялық жетістікке ҚР патенті. Утеулин К.Р., Жамбакин К.Ж., Рахимбаев И.Р., Байтулин И.О., Мухамбетжанов С.К. Патент №862 от 29.03.2017.
3. Көк сағыздың «Сарыжаз» сортына куәлік.Утеулин К.Р., Жамбакин К.Ж., Рахимбаев И.Р., Байтулин И.О., Мухамбетжанов С.К. Свидетельство №799 от 13.09.2017.
4. Өнертабысқа алдын-ала патент №19348. Бидай гаплоидты жасушаларының эмбриогендік суспензиясын алу жолдары және өміршең гаплоидты регенерант өсімдіктерін алу тәсілі.Турашева С.К., Жумабаева Б.А., Жамбакин К.Ж., Рахимбаев И.Р. 23.08.2006.
5. Бабаев С.А.,Красавин В.Ф., Мошняков Н.А., Шарипова Д.С., Красавина В.К., Абдильдаев В.К., Асанбеков А.А., Федосеев В.А. София картоп сорты. №635 от 16.05.2016 г

2022 жылы қол жеткізілген нәтижелер: 2022 жылы бастапқы селекциялық материалды (solánum tuberósum) талдау және мақсатты белгілерге будандастыру және генетикалық талдау үшін 200 әлеуетті ата-аналық форманы таңдау бойынша жұмыстар жүргізілді. Картоптың 200 үлгісіне генетикалық талдау жасалды және ферментативті түссізденудің төмен деңгейіне жауап беретін POT32 генінің 1 және 2 аллельдері бар сорттар анықталды.

Түйнек пішінімен байланысты scar14s6, SCAR14S15, SCAR17S9, SCAR20S2, SCAR24S1, SCAR24S2, SCAR24S3, SCAR26S35, SCAR29S3 маркерлері талданды және ұзартылған және дөңгелек пішінді аллельдері бар сорттар анықталды. Осы уақытқа дейін белгілі 11 Chy2 генінің 3 аллельді нұсқасы анықталды, ол β-carotene hydroxylase 2 кодтайдын, ол картоп целлюлозасының сары түсінің пайда болуына тікелей қатысады.

Зерттелетін маркерлер бойынша сорттардың генетикалық әртүрлілігі мен потенциалы анықталды, ең көп кездесетін аллельдік формалар анықталды, гетерозиготалық пайызы зерттелген барлық маркерлер бойынша 68% құрады. Крахмал мен қанттың ерте жетілуімен және құрамымен байланысты маркерлердің аллельді нұсқаларын зерттеу жұмыстары басталды. In vitro мәдениетке материалды енгізу жұмыстары басталды.

 Басылымдар (2022): Жоқ